Nieuwsbrief Grootouders voor het Klimaat (GvK) - 10 juni 2021

Beste klimaatgrootouder,

Ernstige milieuproblemen die onder ruime publieke aandacht komen, vinden dikwijls hun oorzaak in een relatief ver verleden. Vaak zijn ze van bij hun ontstaan gekend maar krijgen ze niet de aandacht die ze verdienen. Soms is er onwetendheid of onverschilligheid in het spel, maar dikwijls zijn sleutelactoren van in het begin vrij goed op de hoogte van wat er speelt en wordt belangrijke informatie bewust achtergehouden – denk maar aan de schadelijke effecten van tabak en asbest.

Ondanks het grotere klimaat- en milieubewustzijn blijft dit patroon zich ook vandaag maar al te dikwijls herhalen. We hebben dat de laatste weken kunnen vaststellen bij de Oosterweelwerken. Hier dreigt volgens deskundigen een gezondheidsramp door de onzorgvuldige behandeling van het gevaarlijke PFOS, een waterafstotende stof die door gezaghebbende instanties als mogelijk kankerverwekkend is aangeduid. De ernst van de vervuiling is intussen vastgesteld. Het valt echter op hoe weinig expliciet de vraag wordt gesteld in hoeverre het bedrijf dat verantwoordelijk is voor de vervuiling ook voor de sanering moet opdraaien (zie ook verder in deze nieuwsbrief).

Een groep GvK'ers kwam tijdens het voorbije weekend in aanraking met een ander voorbeeld waar de vervuilers dreigen vrijuit te gaan. Als onderdeel van een ‘citizen’s science’ project waarbij burgers en wetenschappers samenwerken, ging de groep op ‘plastickeuteljacht’ langs de Scheldeoevers. Onder wetenschappelijke begeleiding werden verschillende confituurpotjes met aangespoeld materiaal gevuld. In één potje vonden we meer dan 800 plastickeutels … Die keutels zijn afkomstig van de industriële chemische activiteit in de Antwerpse haven. Ze komen in de Schelde terecht en spoelen door de getijdewerking aan land. Het gaat om een vervuiling die relatief eenvoudig kan vermeden worden, maar niettemin getolereerd wordt sinds ze werd vastgesteld zovele jaren geleden. Je leest er meer over op onze website, ook over het feit dat wat we aan de Schelde vaststellen niet uitzonderlijk is maar intussen is uitgegroeid tot een mondiaal probleem. Ook in Antwerpen voelt de chemische sector zich allerminst aangesproken om de ecologische schade te herstellen.

GvK-Ambassadeur

Eerder deze week werd bekend dat Paula Sémer op 1 juni overleden is. Met haar verliest onze samenleving een uitzonderlijke vrouw die mee aan de wieg stond van betekenisvolle maatschappelijke veranderingen. Als Grootouders waren we erg blij en fier toen Paula er begin 2020 mee instemde GvK-ambassadeur te worden. In haar motivatietekst zei ze toen onder meer: “De redding van onze planeet en van ons samenleven kan alleen als we samen, jong én oud, aan hetzelfde koord trekken. Je lost de klimaatproblemen alleen op door solidariteit: solidariteit tussen de generaties en solidariteit met hen die in onze samenleving uit de boot dreigen te vallen. De strijd tegen de klimaatverandering én tegen de armoede gaan hand in hand”.

Als GvK betuigen we bij het heengaan van Paula onze innige deelneming aan haar familie en vele vrienden.

Klimaatacties

Leidt de groeiende controverse rond de chemische vervuiling op de Antwerpse Linkeroever tot een parlementaire onderzoekscommissie? Reeds zeventien jaar geleden werd in de toenmalige commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement gewezen op de mogelijke gevaren van PFOS voor de volksgezondheid. Er werd toen geen ernstig gevolg aan gegeven. Ook de industrie heeft het gevaar van PFOS lange tijd ontkend.

Intussen is veel meer bekend over de gevaren van PFOS en over de handelwijze van 3M, het bedrijf dat voor de vervuiling verantwoordelijk is maar tot nu toe de rekening nog niet gepresenteerd kreeg. Volgens de laatste info blijkt er nu een deal te bestaan tussen het bedrijf en Lantis, de bouwheer van de Oosterweelwerken. Lantis zou daarbij een aanzienlijk deel van de extra kosten voor de verwerking van de vervuilde grond betalen. Waarom Lantis betaalt, en niet vervuiler 3M, blijft vooralsnog onduidelijk.

Dit verhaal komt boven op de vraagtekens die worden geplaatst bij de toegelaten norm voor de met PFOS vervuilde grond die nog op de site wordt gebruikt. Die norm ligt 23 maal hoger dan degene die in Nederland wordt gehanteerd.

De zaak zorgt voor onrust in de omliggende gemeenten en kon de laatste weken rekenen op aanzienlijke mediabelangstelling. In kringen van milieuactivisten werd zelfs opgeroepen tot de oprichting van een parlementaire onderzoekscommissie. Dat verzoek bleef lang een brug te ver voor de meeste politieke partijen, tot na een vrij chaotisch debat met een opmerkelijke rol voor minister Demir besloten werd om de stemming over een onderzoekscommissie morgen vrijdag (11 juni) te agenderen.

Of die onderzoekscommissie er komt en welk haar mandaat zal zijn, zullen we dus snel weten. Als klimaat- en milieuactivisten hopen we dat er over de politieke partijgrenzen heen diep in de met PFOS besmette aarde zal gegraven worden. En we hopen vooral dat de nodige lessen worden getrokken die ervoor zorgen dat aanslepende milieuproblemen in de toekomst sneller worden aangepakt en dat er eindelijk werk wordt gemaakt van een aanpak die de vervuiler en niet de belastingbetaler laat betalen.

De klimaatbeweging moet meer doen om oudere mensen te mobiliseren. Dat kunnen we lezen in een interessant (Engelstalig) artikel. De klimaatuitdaging is dermate groot geworden dat we een reactie nodig hebben van de gehele samenleving. Ouderen zijn demografisch gesproken de sterkst stijgende bevolkingsgroep en meer dan hun jongere medemensen zijn ze gevoelig voor de uitwassen van de klimaatcrisis (zoals extreme weersituaties). Bovendien nemen ouderen proportioneel ook meer deel aan verkiezingen en zijn ze daardoor een belangrijke electorale factor. Tenslotte zijn ouderen verhoudingsgewijs welvarender, maar laten ze sociale motieven en milieuoverwegingen een kleinere rol spelen bij de aanwending van hun vermogen (daar hebben we als GvK reeds aandacht aan besteed via onze actie Onze spaarcenten voor hun toekomst).

Succesvolle Maai Mei Niet-actie. Via de oproep ‘Doe niets voor de natuur’ riepen de KUL, BBL, Velt en het Ministerie voor Natuur op om een maand lang het gazon minder of niet te maaien. Dat is een erg eenvoudig wijze om de klimaat- en milieucrisis te bestrijden. Langer gras heeft immers tal van voordelen: het laat duizenden bloemen groeien, houdt meer vocht op en voorziet in eten voor bestuivers zoals bijen en andere insecten die cruciaal zijn binnen het ecosysteem. De actie was een succes en zou een grote impact hebben gehad op de bijenpopulatie.

60 steden en gemeenten namen aan de actie deel en 92% van de deelnemers zal ook in de toekomst minder maaien.

Webinars en infomomenten

Vanaf deze week worden de webinars en infomomenten niet meer in de nieuwsbrief opgenomen, met uitzondering van het eerstvolgende GvK-webinar. Voor de volledige lijst verwijzen we je naar de agenda op onze website waar je een overzicht vindt van de aanstaande en voorbije webinars van GvK en de webinars die andere organisaties hebben gepland.

Het eerstvolgende GvK-webinar vindt plaats op maandag 14 juni om 14.00u. met medewerking van Tycho Van Hauwaert, expert circulaire economie en zware industrie bij BBL en heeft als titel: Met circulaire economie uit de klimaatcrisis? Het webinar zal vertrekken van de vaststelling dat op dit ogenblik veel te weinig producten gerecycleerd worden als we onze samenleving duurzaam willen maken. Wat zijn dan de grootste uitdagingen in Vlaanderen om onze materialenvoetafdruk te reduceren? Meer info en inschrijven.

Interessant klimaatnieuws

We shell overcome. GvK-ambassadeur Jan Stel boomt verder door op de ophefmakende veroordeling van Shell door de Nederlandse rechter die stelde dat Shell als bedrijf een eigen verantwoordelijkheid moet opnemen ten aanzien van de klimaatcrisis. Zijn reflecties brengen hem onder meer bij de ecorealisten. Jan loopt niet hoog op met hun idee dat we de natuur nog beter (en anders) moeten leren beheren. Met de dramatische milieu- en klimaatgevolgen van de ontwikkelingen van de voorbije eeuwen vindt hij het onvoorzichtig om de kaarten zo sterk in te zetten op nieuwe technologie die deels nog ontwikkeld moet worden. ‘Eco’ is voor hem in de eerste plaats: je plek in de natuur kennen.

Wanneer meisjes praten over klimaatverandering, moeten we luisteren, zo luidt de titel van een interessante opinie. Spontaan denken we dan allemaal aan Greta Thunberg of Anuna De Wever, maar wie verder kijkt, komt snel tot de vaststelling dat meisjes en vrouwen op vele plekken in deze wereld een leidende rol spelen in klimaatacties. Zeker in het Zuiden lopen meisjes en vrouwen door hun doorgaans kwetsbare positie een groter risico om met de gevaren van klimaatverandering geconfronteerd te worden. De positie van vrouwen en meisjes versterken, is een belangrijke bijdrage leveren tot een meer duurzame wereld. Door bijvoorbeeld in hun onderwijs te investeren, krijgen ze meer invloed en kunnen ze gemakkelijker lokale veranderingen eisen en doorvoeren.

Groeiende bodemverontreiniging is een enorme bedreiging voor de voedselvoorziening. Weinig duurzame landbouwmethodes en industriële processen vormen wereldwijd een grote bedreiging voor de voedselproductie en watervoorziening, voor de menselijke gezondheid en het milieu. Daarvoor waarschuwen het VN-Milieuprogramma (UNEP) en de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) in een nieuw rapport. Industrie en mijnbouw, slecht beheer van industrieel en stedelijk afval, niet duurzame landbouw en de winning en verwerking van fossiele brandstoffen kregen een plaatsje bij de voornaamste boosdoeners. Meer info.

Tenslotte

Het is allemaal de schuld van de Chinezen. En andere dooddoeners over het klimaat. Tine Hens houdt zich sinds geruime tijd als journaliste op kritische maar deskundige wijze bezig met klimaat en milieu, hetgeen haar door vele klimaatontkenners niet in dank is afgenomen. Tine heeft van de nood een deugd gemaakt door de dooddoeners die klimaatontkenners aanvoerden als uitgangspunt van haar nieuwste boek te nemen. Ze liet zich daarbij informeren door een brede waaier aan deskundigen. GvK-ambassadeur Walter Lotens besprak voor ons dit interessante boek.

Het Klimaat zijn wij. De wereld redden begint bij het ontbijt. Dit boek van Jonathan Safran Foer stond bij zijn publicatie in 2019 sterk in de belangstelling. Een GvK’er wijdt er een bespreking aan. Het boek bevat een bundeling van essays die zowel hoop als wanhoop uitdrukken over de klimaatverandering, maar die vooral handelen over keuzes die we zelf kunnen maken: als we iets aan onze eetcultuur veranderen, zorgt dat vrijwel onmiddellijk voor een positief effect.