Nieuwsbrief Grootouders voor het Klimaat (GvK) - 3 juni 2021

Beste klimaatgrootouder,

De bouwsector is momenteel verantwoordelijk voor bijna 40 % van de totale wereldwijde CO2-uitstoot. Ook in ons land gaat het om een belangrijke sector die volgens recente cijfers van de Nationale Bank tussen 2011 en 2019 bijna 400.000 nieuwe woningen bouwde. Dat is veel meer dan de stijging van het aantal huishoudens in dezelfde periode dat 235.000 bedroeg. Dat lijkt erop te wijzen dat bouwen een beleggingsactiviteit is geworden terwijl aan de andere kant ongeveer 90 procent van onze bestaande woningen nog energetisch moet gerenoveerd worden.

In een opinieartikel zeggen twee architecten dat de echte woonuitdagingen in Vlaanderen liggen bij individuele en collectieve renovaties: er zal eerder minder dan meer gebouwd moeten worden. Om dat mogelijk te maken is afstemming onder alle actoren nodig, grondeigenaars en projectontwikkelaars inbegrepen.

Ondanks verschillende goede beleidsvoornemens verandert er voorlopig weinig ten goede; zo verdwijnt er dagelijks nog 6 ha open ruimte in Vlaanderen. Een belangrijke oorzaak zijn de keuzes van bouwpromotoren die zich bij voorkeur op grote vrije ruimten richten om te verkavelen, dikwijls met instemming van de gemeenten die via deze projecten extra inkomsten hopen te genereren. Maar die nog resterende grote open ruimten zijn plekken die men in het verleden voor gegronde redenen liet liggen. Dikwijls gaat het om overstromingsgevoelige gebieden die beter ongemoeid worden gelaten omdat ze een rol kunnen spelen in de Blue Deal die onder meer inzet op meer vernatting en natuur in het alsmaar droger wordend Vlaanderen.

Het vraagt moed, kennis en inzicht van de gemeenten om tegen de verkavelingsdruk in te gaan en te kiezen voor het behoud van natte graslanden én klimaatneutraliteit. VVSG stelt dat de gemeenten aan hun lot worden overgelaten en opdraaien voor planschade als ze verkavelingen weigeren in overstromingsgevoelige gebieden die ooit de betwistbare bestemming woon(uitbreidings)gebied kregen. Niemand lijkt dit proces echt te kunnen stoppen. Uiteindelijk zullen eerst de toekomstige bewoners de rekening betalen door de hogere bouwkosten en hogere verzekeringspremies; en in tweede instantie betalen wij allemaal mee door het verlies aan open ruimte en biodiversiteit

GvK-Ambassadeur

We zijn blij je deze week Stefaan Marysse, prof. em. aan het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid van de Universiteit Antwerpen, te kunnen voorstellen als onze nieuwste GvK-Ambassadeur. Door de wereld een klimaatgeweten te schoppen, hebben de jongere generaties ons nieuwe hoop gegeven, schrijft prof. Marysse in zijn motivatietekst. De omslag naar een duurzame wereld moet nu nog de gevestigde gewoontes en belangen kunnen ombuigen en daar zal iedere steun voor nodig zijn.

Klimaatacties

De Klimaatcoalitie stelt haar nieuw memorandum voor. In de nasleep van de klimaatzaak maakte de Klimaatcoalitie, waar ook GvK deel van uitmaakt, haar nieuw eisenpakket voor een Belgische "Green New Deal" bekend. Dat pakket bevat meer dan honderd aanbevelingen voor een sociaal rechtvaardige klimaattransitie. Op woensdag 9 juni om 11.00u. volgt een online infosessie en uitwisseling om de politieke context en inhoud van het memorandum verder toe te lichten. Inschrijving en zoomlink.

Australische Klimaatzaak haalt haar slag thuis. Begin maart stapten acht Australische tieners en een tachtigjarige non naar het federale hof in Melbourne om de zorgplicht van de federale regering voor toekomstige generaties te laten verankeren (meer info). Anders dan in ons land maalt de gerechtelijke molen bij onze tegenvoeters een stuk sneller. Op 27 mei berichtte The Guardian dat de klagers van het federale hof gelijk hebben gekregen. De rechters bevalen de Australische overheid in haar klimaatbeleid de zorgvuldigheidsnorm te respecteren en zo toekomstige schade te vermijden.

Bedrijven hebben een eigen verantwoordelijkheid in de klimaatcrisis, stelt de Nederlandse rechter. Enkele jaren geleden zorgden Nederlandse rechters met hun uitspraak in de Nederlandse Klimaatzaak reeds voor een juridische doorbraak die leidde tot gelijkaardige ‘klimaatzaken’ in een aantal landen waaronder België. Het vonnis dat de Nederlandse rechters vorige week velden in ‘de zaak Shell’ - een rechtszaak aangespannen door een Nederlandse klimaatorganisatie ondersteund door 17.000 burgers – werd in de media als historisch bestempeld en zal mogelijk nog een groter internationaal effect ressorteren.

De rechter was erg streng voor Shell: het bedrijf heeft onvoldoende rekening gehouden met de vereiste CO2-reductie en heeft zich bezondigd aan ‘onrechtmatige gevaarzetting’. Op de argumentatie van Shell dat het internationaal recht van toepassing is op overheden en niet op bedrijven, ging de rechter niet in. Shell kreeg de opdracht om tegen 2030 zijn CO2-uitstoot met netto 45% terug te brengen (ten opzichte van 2019) en het bedrijf moet zich eveneens inspannen om de CO2-uitstoot van zijn toeleveranciers en afnemers te verminderen met 45% netto, eveneens tegen 2030.

Ook nog vorige week kreeg Shell tegenkanting van de eigen aandeelhouders. Bijna een op drie van die aandeelhouders stemde voor een resolutie die veel verder ging dan de voorgestelde bedrijfsplannen om de uitstoot te beperken. Ook bij die andere oliereuzen Chevron en Exxon Mobile was er gelijkaardig aandeelhoudersverzet tegen het gevoerde beleid.

NGO’s en burgers verwerven het recht om naar EU-rechtbanken te stappen om het milieu te beschermen. Na jarenlang intens lobbywerk heeft het Europees Parlement een einde gemaakt aan een meer dan tien jaar durende EU-schending van het verdrag van Aarhus dat de toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en de toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden regelt. Het gaat om een belangwekkende verandering in het Europees beleid. Beslissingen van EU-instellingen die ingaan tegen milieuwetten (bijvoorbeeld de goedkeuring van schadelijke pesticiden of van te hoge emissienormen voor auto’s) kunnen van nu af aan worden aangevochten. Belangrijk is ook dat beslissingen tot staatssteun aan specifieke landen betwist kunnen worden als die steun een ernstige negatieve impact heeft op het milieu.

Webinars en infomomenten

Donderdag 10 juni om 11.00u.: Infosessie Belgian Alliance for Climate Action. Voor wie meer wil weten over dit netwerk dat werd opgericht door The Shift en WWF. Meer informatie en inschrijven.

Donderdag 10 juni om 15.00u.: Kan je als burger het beleid veranderen? Gratis webinar georganiseerd door BBL. Hoe belangrijk is burgerwetenschap om ons milieu in kaart te brengen? Hoe doe je dat precies als burger, het beleid efficiënt beïnvloeden en veranderen? Welke rol kan de rechtbank spelen als overheden in  gebreke blijven? Meer informatie en inschrijven.

Maandag 14 juni om 14.00u.: Met circulaire economie uit de klimaatcrisis? GvK-webinar met medewerking van Tycho Van Hauwaert, expert circulaire economie en zware industrie BBL. Op dit ogenblik worden veel te weinig producten gerecycleerd als we onze samenleving duurzaam willen maken. Wat zijn de grootste uitdagingen in Vlaanderen om onze materialenvoetafdruk te reduceren? Meer info en inschrijven.

Dinsdag 15 juni om 16.00u.: Klimaatmigratie en solidariteit. UCSIA webinar (in het Engels). De toenemende ecologische crisis doet ons beseffen dat we de krachten moeten bundelen om klimaatongelijkheid te bestrijden. Zij die het minst hebben bijgedragen tot het probleem worden het hardst getroffen. Dit vraagt om solidariteit. Hoe kunnen we die organiseren? Meer info en inschrijven.

Donderdag 17 juni 10.30u. – 15.30u.: Corporate sustainability reporting: recente ontwikkelingen. Webinar (in het Engels) van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO) en de Duitse Raad voor duurzame ontwikkeling (RNE). De financiële sector vraagt verbeterde informatie van ondernemingen over hun blootstelling aan duurzaamheidsrisico’s maar die ondernemingen vinden de rapporteringskosten te hoog. Kan de nieuwe Corporate Sustainability Reporting-richtlijn van de Europese Commissie beide standpunten verzoenen? Meer info en inschrijven.

Dinsdag 22 juni om 19.30u.: Het licht in de duisternis – Energietransitie vandaag en morgen. Een online gespreksavond over energie(transitie), vandaag en morgen, met medewerking van GvK-ambassadeur Gilbert Eggermont. Een initiatief van het Humanistisch Verbond, De Verklaring van 30 november en Re-story. Meer info.

Vrijdag 25 juni om 10.00u.: Congres Klimaat en Recht - ‘De klimaatbewuste jurist’. Wat kunnen juristen veranderen? Congres gericht op juristen die belangstelling hebben voor het thema Klimaat & Recht en willen weten hoe zij een duurzame rol kunnen vervullen in de uitvoering van hun praktijk. Georganiseerd door het Centrum voor Postacademisch juridisch Onderwijs. Meer info en inschrijven.

Maandag 28 juni om 14.00u.: Europees grondstoffenbeleid en klimaat. GvK-webinar met medewerking van Wies Willems, beleidsmedewerker natuurlijke rijkdommen bij Broederlijk Delen; meer info later.

Maandag 12 juli om 14.00u.: Gemeentelijk klimaatbeleid. GvK-webinar met medewerking van Maarten Tavernier, coördinator Netwerk Klimaat bij de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG); meer info later.

Maandag 26 juli om 11.00u.: Vervoersarmoede. GvK-webinar met medewerking van Eva Van Eenoo, onderzoekster aan de VUB en mobiliteitspersoonlijkheid van het jaar 2017. De toegang tot de mobiliteit is momenteel ongelijk verdeeld over de verschillende groepen van de samenleving. Wie zijn de mensen die vervoersarm zijn? Wat zijn de oorzaken van vervoersarmoede? Welke oplossingen bestaan er? Meer info. Inschrijvingslink volgt later.

Interessant klimaatnieuws

Overschrijden we al in 2025 de drempel van 1,5°C klimaatopwarming? In een nieuw rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie lezen we dat de gemiddelde temperatuur in de komende vijf jaren waarschijnlijk minstens 1°C hoger zal liggen dan in het pre-industriële tijdperk. Er bestaat ongeveer 40% kans dat het in een van die jaren 1,5°C warmer zal zijn en 90% kans dat een van die jaren het warmste jaar tot nu toe zal worden. De temperatuurstijging blijkt zich sneller te ontwikkelen dan in eerdere scenario’s en dat is uiteraard geen goed teken.

De huidige inspanningen zullen niet kunnen vermijden dat de temperatuur nog verder stijgt boven 1,5°C. Om die trend te keren zijn er inspanningen nodig die onze manier van leven sterk zullen beïnvloeden. Anderzijds volstaat het huidig niveau van inspanningen mogelijk wel om tegen het einde van de eeuw de worstcasescenario’s af te wenden.

In vele landen zijn er positieve initiatieven en Europa mag zich bij de koplopers rekenen qua ambitie. Wel loopt België achter in vergelijking met de meeste Europese landen. In november komen de wereldleiders opnieuw samen in Glasgow en er wordt verwacht dat zij ambitieuzere klimaatdoelen zullen vastleggen. Een aantal bekende klimaatwetenschappers wil evenwel zolang niet wachten. Meer info.

Grote Belgische spelers onderzoeken samen het potentieel van waterstoftechnologie. Technologische innovatie is een van de pijlers die ons moet helpen om de klimaatdoelstellingen te realiseren. Twee onderzoekscentra en vier bedrijven, alle Belgisch, hebben zich nu verenigd in het consortium Hyve dat duurzame en efficiënte productie van waterstof op grote schaal mogelijk moet maken. Het consortiumpartners beschikken over verschillende competenties en kernactiviteiten, samen omvatten ze de hele keten tot en met de productie van groene waterstof voor uiteenlopende doeleinden. Het consortium hoop eind volgend jaar de onderzoeksfase rond te hebben, en dan het prototype te bouwen en te testen. Met het initiatief is een aanzienlijke investering gemoeid.

Rond het potentieel van waterstoftechnologie worden in sommige kringen kritische vragen gesteld; er is sprake van grijze, blauwe en groene technologieën, die vanuit duurzaamheidsstandpunt erg verschillend zijn. Meer info hierover en over de rol die waterstof kan spelen in de energietransitie vind je hier.

Intussen is het belangrijk voor ogen te houden dat de hoop op belangrijke technologische doorbraken geen voorwendsel mag zijn om de inspanningen te verminderen die het gebruik van fossiele energie moeten terugdringen.

De Climate Action Tracker (CAT) is een onafhankelijke, wetenschappelijke analyse die regelmatig wordt gepubliceerd door Climate Analytics en het New Climate Institute. In het kader van het Akkoord van Parijs volgt de CAT de toezeggingen en het beleid van 32 landen op. Het gaat dan om alle grote uitstoters en een representatieve steekproef van de kleinere uitstoters. Gezamenlijk nemen die ongeveer 80% van de mondiale uitstoot voor hun rekening.

De belangrijkste recente ontwikkeling is dat de CAT-thermometer met 0,2°C is gedaald tot 2,4°C aan het einde van de eeuw! Niettemin zullen we bij ongewijzigd nationaal beleid nog steeds op een stijging van 2,9°C uitkomen. Dat wordt voer voor de komende klimaattop, de COP 26, die van 1 tot 12 november zal plaatsvinden. Meer info.

Tenslotte

Het Klimaat zijn wij. De wereld redden begint bij het ontbijt. Dit boek van Jonathan Safran Foer stond bij zijn publicatie in 2019 sterk in de belangstelling. Een GvKer wijdt nu een bespreking aan dit boeiende boek. Het boek bevat een bundeling aan essays die zowel hoop als wanhoop uitdrukken over de klimaatverandering, maar die vooral gaan over keuzes die we zelf kunnen maken: als we iets aan onze eetcultuur veranderen, zorgt dat vrijwel onmiddellijk voor een positief effect.

Moet de nachtzwaluw zelf naar de rechtbank stappen? Vorige week aanvaardde het Vlaams Parlement het ontwerpdecreet dat de inspraak en beroepsmogelijkheden van burgers bij omgevingsvergunningen moet regelen en deze in de ogen van klimaatactivisten sterk beperkt. GvK is teleurgesteld en verontwaardigd en velen delen onze gevoelens. Zo ook Jutta Callebaut, beeldend vormgever en boos burger in bijberoep. Als het parlement dit decreet goedkeurt, behartigt het duidelijk andere belangen dan die van haar burgers, stelt Jutta in een interessante opinie die we met haar toestemming publiceren.